ప్రస్తుతం మన జీవితంలో చాలామంది భయపడేది గుండెజబ్బుల గురించే. ఆందోళన చెందేది ‘గుండెపోటు’ వస్తుందేమో అన్న అపోహ కొద్దే. కానీ... ఇటీవల గుండెపై జరుగుతున్న పరిశోధనలూ, కార్డియాలజీ రంగంలో చోటు చేసుకుంటున్న ఆధునిక సాంకేతిక అభివృద్ధీ ఇకపై అలాంటి భయాలకూ, ఆందోళనలకూ ఆస్కారం లేవంటున్నాయి. గుండె లయ తప్పినా దాన్ని సరిచేయవచ్చు. గుండెపోటు రాబోతున్నా... లోపలే ఉన్న పరికరంతో ఒక షాక్‌లాంటి జోల్ట్ ఇచ్చి రాకుండానే నివారించవచ్చు. అంతెందుకు... సమీప భవిష్యత్తులో గుండె మార్పిడి చేయాల్సిన అవసరం వచ్చి... గుండె దొరకకపోయినా ‘కృత్రిమగుండె’ను అమర్చి జీవితం ఎప్పటిలాగే హాయిగా సాగేలా చేయవచ్చు. ఇలాంటి కృత్రిమ గుండె అందుబాటులోకి వచ్చాక తొలిదశలో ఖరీదేమో. కానీ... మొదట్లో ఓపెన్‌హార్ట్ సర్జరీలకు 50,000 డాలర్ల ఖర్చు కాస్తా... ఇటీవల 2000 డాలర్లకు (దాదాపు లక్షకు) పడిపోయినట్లుగానే... పోనుపోనూ ఈ కృత్రిమ గుండెలూ చవకవుతాయి. ఎన్నో ప్రాణాలను రక్షిస్తాయి. ఈ నెల 29న వరల్డ్ హార్ట్ డే సందర్భంగా... ఇలాంటి ఎన్నో కొత్త విషయాలు చెప్పి గుండెజబ్బుల పట్ల ఆందోళన పడేవారిలో భరోసా నింపడం కోసమే ఈ ప్రత్యేక కథనం.
పేస్ మేకర్‌తో గుండె లయ క్రమబద్ధం!
గుండె ఒక క్రమబద్ధమైన లయతో కొట్టుకుంటుందన్న విషయం తెలిసిందే. ఇలా ఒక ‘రిథమ్’తో కొట్టుకునే గుండె ఉన్నట్టుండి లయ తప్పడాన్ని ‘అరిథ్మియా’ అంటారు. ఇలాంటి అరిథ్మియా అనే కండిషన్‌కు పేస్‌మేకర్‌తో చికిత్స చేస్తారు.
గుండె రిథమ్ ఎలా నిర్వహితమవుతుంటుంది?
గుండె శరీరానికి అంతటికీ రక్తాన్ని సరఫరా చేసే ఓ మోటారు లాంటిది. మరి మోటారు నడవాలంటే కరెంటు అవసరం కదా! అన్ని అవయవాలకూ రక్తాన్ని అందజేసే ఈ గుండెమోటారు నడవటానికి అవసరమైన కరెంటు మన గుండె పైన కుడిగదిలో ఉండే ఒక కండర సమూహంతో నిర్మితమైన అవయవం నుంచి సప్లై అవుతుంటుంది. దీన్నే ‘సైనో ఏట్రియల్ నోడ్’ అంటారు. దీనికి కాస్త కిందుగా కుడి గుండె కిందిగదికి చాలా పైనే మరో కండర నిర్మితమైన నోడ్ కూడా ఉంటుంది. దాన్నే ‘ఏట్రియో వెంట్రిక్యులార్ నోడ్’ అంటారు. సైనో ఏట్రియల్ నోడ్ నుంచి ఉద్భవించిన కరెంటు తరంగం సైనో వెంట్రిక్యులార్ నోడ్‌కు చేరుతాయి. ఇలా చేయడం ద్వారా ‘మయోకార్డియమ్’ అనే ప్రత్యేక కండరంతో నిర్మితమైన గుండెను స్పందించేలా చేస్తాయి. ఇక్కడ ఓ అద్భుతం జరుగుతుంది. గుండెను స్పందింపజేసేందుకు కరెంటు తరంగాలు (ఎలక్ట్రిక్ ఇంపల్స్) పుట్టే సైనోఎట్రియల్ నోడ్ గుండె పైగదుల్లో ఉంటుంది. అదే ఏట్రియోవెంట్రిక్యులార్ నోడ్ కూడా పై గది వద్దే ఉన్నా కాస్త కిందుగా ఉంటుంది. ఈ రెండింటి మధ్య కరెంటు ప్రవాహ వేగాన్ని తగ్గించే కణజాలం ఒక అడ్డుపొరలా (ఫైబ్రస్ కనెక్టివ్ టిష్యూ సెప్టమ్) ఉంటుందన్నమాట. దీనివల్ల మొదట పై గదులు పూర్తిగా స్పందిస్తాయి. ఈ లోపు కొంత కరెంటు ప్రవాహం తగ్గి కింది గదులూ స్పందిస్తాయి.
గుండె స్పందనల లయలో మార్పులెలా వస్తాయి?
ఇలా లయబద్ధంగా స్పందించాల్సిన గుండె కొట్టుకోవడంలో మార్పులు వచ్చే అవకాశాలూ ఉంటాయి. దాన్నే ‘డిస్‌ఫంక్షన్ ఆఫ్ కండక్షన్ సిస్టమ్’ అంటారు. అది ఏయే సందర్భాల్లో జరుగుతుందంటే...
సైనో ఏట్రియల్ నోడ్ వద్ద కరెంట్ సిగ్నల్ యథావిధిగానే మొదలైనా తన గమ్య స్థానం చేరేలోపు ఆ కరెంట్ ఇంపల్స్ బలహీనపడుతుంది. దాంతో క్రమబద్ధంగా సాగాల్సిన గుండె స్పందనలు కాస్తా బలహీనంగా సాగడమో లేక అడ్డదిడ్డంగా (ఇర్రెగ్యులర్ హార్ట్‌బీట్) సాగడమో జరుగుతుంది. ఈ కండిషన్‌ను బ్రాడీకార్డియా అంటారు.
ఒక్కోసారి ఏట్రియోవెంట్రిక్యులార్ వద్ద కరెంటు ఆగిపోతుంది. దాంతో గుండె కింది గదులు అసలు స్పందించవు. ఇది పాక్షిక లేదా పూర్తి హార్ట్ ఫెయిల్యూర్ కండిషన్‌కు దారితీయవచ్చు.
ఒక్కోసారి అటు సైనో ఏట్రియల్ నోడ్ వద్ద, ఇటు ఏట్రియో వెంట్రిక్యులార్ నోడ్ వద్ద... ఈ రెండింటిలోనూ లోపాలు ఏర్పడవచ్చు.
అప్పుడు పరిష్కారం ఏమిటి?
పై కారణాలలో దేనివల్లనైనా గుండె స్పందనలు లయబద్ధంగా సాగకుండా, వాటి ఇష్టం వచ్చినట్లుగా చోటుచేసుకుంటుంటే, ఆ పరిస్థితిని నివారించి గుండె మళ్లీ క్రమబద్ధమైన స్పందనలతో కొట్టుకునేలా చూడటానికి ఒక కృత్రిమ ఉపకరణం వాడతారు. దాని పేరు ‘పేస్ మేకర్’.
పేస్‌మేకర్ చరిత్ర ఇది...
మొట్టమొదటిసారి కృత్రిమ పేస్‌మేకర్‌ను తయారు చేసిన ఘనత కెనెడియన్ ఇంజనీర్ అయిన జాన్ హాప్స్‌కు దక్కుతుంది. ఆయన 1950 లలో రూపొందించిన ఈ ఉపకరణాన్ని అప్పట్లో శరీరం బయటే అమర్చి దాన్ని ప్లగ్‌లో పెట్టేవారు.అంటే ప్లగ్ పెట్టే వైరు ఎంత పొడవుందో, రోగి అంతవరకే కదలగలుగుతాడన్నమాట. అదీ అప్పటి పరిమితి. కానీ1958 నాటికి ఏడాది నుంచి ఏడాదిన్నరకు సరిపోను బ్యాటరీ బ్యాకింగ్‌తో శరీరంలో అమర్చడం మొదలుపెట్టారు. అప్పటి నుంచి పేస్‌మేకర్ ఉపయోగాలు విస్తృతమవ్వడం ప్రారంభమైంది.
పేస్‌మేకర్‌లోని భాగాలివి...
పల్స్ జనరేటర్ : ఇది కరెంటు సిగ్నల్స్‌ను ఉత్పన్నం చేసే ఉపకరణం. ఇప్పుటి పేస్‌మేకర్‌లలో ఇది అరంగుళం మందంతో ఒకటిన్నర అంగుళాల చుట్టుకొలతతో ఉంటుంది. ఇవి లిథియమ్ బ్యాటరీలతో నడుస్తూ 5 నుంచి 10 ఏళ్ల పాటు పనిచేస్తాయి. బ్యాటరీ బలహీనమయ్యే సమయంలో కొన్ని నెలల ముందు నుంచే అది హెచ్చరికలు చేస్తూ ఉంటుంది.
లీడ్స్ : ఇవి పల్స్ జనరేటర్ నుంచి ఉత్పన్నమైన విద్యుత్ తరంగాలను గుండెకూ, మళ్లీ గుండె నుంచి జనరేటర్‌కూ మోసుకుని వెళ్లే వైర్లు. కరెంటు బయటకు రాకుండా ఈ వైర్ల చుట్టూ ఇన్సులేషన్ (కరెంట్ నిరోధక పదార్థం) ఉంటుంది.
అందుబాటులో ఎలాంటి పేస్‌మేకర్స్ ఉన్నాయి?
ఫిక్స్‌డ్ పేస్‌మేకర్ : ఈ తరహా పేస్‌మేకర్లు నిర్ణీత కరెంటు స్పందనలను వెలువరిస్తుంటాయి. అంటే గుండె కొట్టుకోడానికి అక్కడ ఉత్పన్నమవుతున్న కరెంటు ఎంత అన్నదానితో నిమిత్తం లేకుండా ఇది నిర్ణీతంగా ఒక వ్యక్తి అవసరాల మేరకు తయారు చేస్తారు. రోగికి ఎంత కరెంటు ఇంపల్స్ కావాలో నిర్ణయించి ఆ మేరకు సిగ్నళ్లు విడుదలయ్యేలా ఫిజీషియన్ దీన్ని ప్రోగ్రామ్ చేసి అమర్చుతారు.
రేట్ రెస్పాన్సివ్ : మన గుండె పనితీరు ఎలా ఉంటుందో మనందరికీ తెలిసిందే. ఉదాహరణకు మనం ఏదైనా కఠినమైన పని చేస్తున్నామనుకోండి. అంటే పరుగెత్తడమో, మెట్లెక్కడమో లాంటివి. అప్పుడు ఆటోమేటిగ్గా దానికి అనుగుణంగా మన గుండె వేగం పెరుగుతుంది. అలాగే మనం నిలకడగా ఉన్నప్పుడు దాని వేగం తగ్గి క్రమబద్ధంగా ఉంటుంది. మన శరీరంలోని ఈ మార్పులను పసిగట్టి వేగంగా స్పందించాల్సిన అవసరమున్నప్పుడు దానికి అనుగుణంగానూ, ఆ పరిస్థితి లేనప్పుడు మళ్లీ మామూలుగానూ దానంతట అదే అయ్యేలా రూపొందించిన పేస్‌మేకర్ ఇది.
ఇవేగాక... సింగిల్ ఛేంబర్ పేస్‌మేకర్ ఫర్ సైనోఏట్రియల్ నోడ్ డిస్‌ఫంక్షన్; సింగిల్ ఛేంబర్ పేస్‌మేకర్ ఫర్ ఏట్రియోవెంట్రిక్యులార్ నోడ్ డిస్‌ఫంక్షన్; డ్యుయల్ ఛేంబర్ పేస్‌మేకర్ ఫర్ సనోఏట్రియల్ నోడ్ అండ్ ఏట్రియోవెంట్రిక్యులార్ నోడ్ డిస్‌ఫంక్షన్ అనే రకాలూ ఉన్నాయి.
శరీరంలో ఎలా అమరుస్తారు?
మన శరీరంలోని కాలర్ బోన్ కింద రెండు నుంచి మూడంగుళాల మేర గాటు పెట్టి పేస్‌మేకర్ అమర్చుతారు. అక్కడ పేస్‌మేకర్ కోసం చర్మంలోనే ఓ చిన్న సంచిలాంటిది ఏర్పాటు చేసి పేస్‌మేకర్‌ను పెడతారు. ఆ తర్వాత ఫ్లూరోస్కోపీ అనే ప్రక్రియ ద్వారా గుండెకు అందాల్సిన స్పందనల కోసం సబ్‌క్లేవియన్ వెయిన్ అనే రక్తనాళం లోకీ, బ్రాకియోపెఫాలిక్ వెయిన్ అనే రక్తనాళంలోకీ, సూప్రా వెనకేవా అనే రక్తనాళంలోకి పైన ఇన్సులేషన్ కవర్ ఉన్న వైర్లను పంపి, గుండెలోని ఏ భాగంలో స్పందనలు అవసరమో అక్కడికి కరెంటు సిగ్నళ్లు అందేలా చూస్తారు. ఇలా పేస్‌మేకర్ అమర్చడం కోసం ఒకటి నుంచి మూడు రోజుల పాటు ఆసుపత్రిలో ఉండాల్సిన అవసరం ఉంటుంది.
ఎస్‌ఐసీడీ : కొందరిలో గుండె లయ తప్పిన సమయంలో దాని తీవ్రత ఎంతగా ఉంటుందంటే... అకస్మాత్తుగా గుండె తన ఇష్టం వచ్చినట్లుగా స్పందిస్తుంటుంది. గుండె వేగం అపరిమితంగా పెరిగిపోతుంది. ఒక అంచనా ప్రకారం ఏడాదికి ఇలాంటి పరిస్థితి 1800 మందికి వస్తే అందులో కేవలం 12 శాతం మాత్రమే బతికి బట్టకడతారు. ఇలా అకస్మాత్తుగా గుండె లయతప్పినప్పుడు శరీరంలో అమర్చిన ఐసీడీ లాంటి ఉపకరణమే రాబోయే విపత్తును పసిగట్టి గుండెకు ఇవ్వాల్సిన షాక్‌ను అప్పటికప్పుడు ఇచ్చేస్తుంది. అంటే ఆసుపత్రికి వచ్చాక ఇస్త్రీపెట్టెలాంటి పరికరాలతో ఇచ్చే షాక్‌ను శరీరంలో అమర్చితే ఇది ముందుగానే ఇచ్చేస్తుంది. అలా అరిథ్మియాతో వచ్చే గుండెజబ్బు నుంచి రక్షిస్తుంది.
భవిష్యత్ పేస్‌మేకర్లు :
ప్రస్తుతం ఉపయోగించే పేస్‌మేకర్‌ల వల్ల శరీరంలో దాన్ని అమర్చడానికి గాటు పెట్టాల్సి రావడంతో ఇన్ఫెక్షన్ వచ్చే అవకాశాలు ఉంటాయి. కానీ భవిష్యత్తులో ఇలాంటి అవసరమే లేకుండా, వైర్లు కూడా లేకుండానే పేస్‌మేకర్లు రూపొందనున్నాయి.
లీడ్‌లెస్ పేస్‌మేకర్స్
సంప్రదాయ పేస్‌మేకర్‌ల స్థానంలో త్వరలో అందుబాటులోకి రానున్న ఉపకరణాలివి. వీటిని శరీరంలోకి ప్రవేశపెట్టకుండా కేవలం తొడ కింది భాగంలో అమర్చి ఫీమోరల్ వెయిన్ అనే రక్తనాళానికి దీని సిగ్నళ్లు అందేలా చూస్తారు. ఈ లీడ్‌లెస్ పేస్‌మేకర్ 9 నుంచి 13 ఏళ్ల పాటు నిరంతరాయంగా పనిచేస్తూ గుండె స్పందనల అవకతవకలను సరిచూస్తూ పేషెంట్ ప్రాణాల్ని రక్షిస్తుంటుంది. సంప్రదాయ పేస్‌మేకర్‌ను అమర్చడానికి 1 నుంచి 3 రోజులు అవసరం కాగా... ఈ కొత్తరకం పేస్‌మేకర్స్‌ను అమర్చడానికి కేవలం అరగంట చాలు. దీన్ని తొలగించడం, మళ్లీ అమర్చడం ఎంత సులభం అంటే... ఒక బ్యాటరీని దాని స్లాట్‌లో పెట్టడం, తీయడం అంత సులువు. దీన్నే ‘ద ఫ్యూచర్ ఆఫ్ పేస్‌మేకింగ్’ అంటూ అభివర్ణిస్తున్నారు జర్మనీకి చెందిన బాడ్‌నాహీమ్‌లోని కెర్చాఫ్‌క్లినిక్ కు చెందిన డాక్టర్ జొహానెస్ స్పెర్జ్‌వెల్.
