వంకర గీతల ధ్యేయం నవ్వించడం, ఆలోచింపచేయడం. కానీ ఆ వంకర గీతలతో తయారైన ఓ వ్యంగ్య చిత్రం ఇప్పుడు ప్రపంచంలో ఒక భాగాన్ని ఆగ్రహావేశాలతో మండిపడేటట్టు చేస్తోంది. ఇంకో భాగాన్ని దాడుల భయంతో నిద్రపోకుండా చేస్తోంది. ఫ్రెంచ్ వ్యంగ్య చిత్రాల పత్రిక చార్లీ హెబ్డో (చార్లీ వారపత్రిక) మీద జరిగిన దాడి ప్రపంచాన్ని పెద్ద సంక్షోభం వైపు నడుపుతోంది. ఇదంతా మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం నూరేళ్ల సందర్భంగా జరగడమే విషాదం. ఇస్లాంకు వ్యతిరేకంగా వ్యంగ్యచిత్రాలు ప్రచురించడం చార్లీ పత్రికకు కొత్తకాదు. అందుకు గతంలోను దాడులను చవిచూసింది. కానీ ఇద్దరు సాయుధులు ఈ నెల 7వ తేదీన పత్రిక కార్యాలయంలోకి చొరబడి కాల్పులు జరపడంతో 12 మంది మరణించారు. ఇది సంచలనమైంది. రెండు మతాలకు ప్రాతినిధ్యం వహించే దేశాధినేతల మాటెలా ఉన్నా, పాశ్చాత్య దేశాల పత్రికలు, ముస్లిం దేశాలలో మత సంస్థలు కయ్యానికి కాలు దువ్వడం మొదలయింది. ప్రపంచ పత్రికా చరిత్రలో ఇలాంటి ఘటన అసాధారణమే.
  
 చార్లీ హెబ్డో ప్రతివారం  60,000 ప్రతులు అమ్ముడుపో యేది. దాడి దరిమిలా విడుదలైన  మొదటి  సంచిక యాభై లక్షల ప్రతులు అమ్ముడయింది. ‘జీ సుయి చార్లీ’ (నేనే చార్లీ) అనే నినాదంతో మళ్లీ మహమ్మద్‌ను చిత్రించి ఈ పత్రికను వెలువరించడం సంచలనమైంది. డెన్మార్క్ పత్రిక ‘బెలిన్‌స్కె’ చార్లీహెబ్డో పత్రిక తాజా చిత్రంతో పాటు గతంలో ఇస్లాంకు, ప్రవక్తకు వ్యతిరేకంగా ప్రచురించిన వ్యంగ్య చిత్రాలను కూడా తిరిగి ప్రచురించింది.  
  
 ఇంగ్లండ్‌లో ‘ది గార్డియన్’, ‘టైమ్స్’, ‘ఇండిపెండెంట్’, ‘ఫైనాన్షియల్ టైమ్స్’, ‘బీబీసీ’; హాఫింగ్టన్ పోస్ట్ వంటి న్యూస్ సైట్లు జనవరి 14న వచ్చిన తాజా సంచిక ముఖచిత్రాన్ని యథాతథంగా ప్రచురించాయి. కానీ ఇంగ్లండ్ లోనే ‘డైలీ మెయిల్’, ‘టెలిగ్రాఫ్’, ‘సన్’, ‘మిర్రర్’ వంటి ఇం కొన్ని పత్రికలు ఆ తాజా సంచిక గురించి ప్రచురించరాదని నిర్ణయించాయి. ఇక తాజా సంచిక నేపథ్యంలో తాజాగా దాడు లు కూడా జరగవచ్చునని ఐరోపాలో చాలా చోట్ల గట్టి బందో బస్తు ఏర్పాటు చేశారు. బెల్జియం శనివారం నేరుగా సైన్యాన్ని రంగంలోకి దించి ఉగ్రవాదులను జల్లెడ పట్టే పనిని చేపట్టింది.
  
  తాజా చిత్రంతో ముస్లిం దేశాలు సహజంగానే మండిప డ్డాయి. 16వ తేదీ శుక్రవారం పాకిస్తాన్, ఈజిప్ట్, టర్కీ, సోమా లియా వంటి చోట్ల ఆగ్రహావేశాలు మిన్నంటాయి. నైగర్ (పశ్చి మ ఆఫ్రికా), పాకిస్థాన్‌లలో అల్లర్లు మరీ ఉధృతంగా సాగాయి. నైగర్‌లో నలుగురు మరణించారు. పెషావర్‌లో ఫ్రాన్స్ రాయ బారి కార్యాలయంలోకి చొరబడడానికి యత్నించిన నిరసన కారుల మీద భద్రతా బలగాలు బాష్పవాయువు ప్రయోగిం చాయి. చార్లీ హెబ్డో మీద దాడి చేసిన కౌచి సోదరులను పాకి స్తాన్ అల్‌కాయిదా ఒక ప్రకటనలో కీర్తించింది.  అయితే పరిస్థితి అంతా ఒకేవిధంగా లేదు. ఈజిప్ట్‌లోని అల్ అజహర్ విశ్వ విద్యాలయం ‘ఇలాంటి వ్యంగ్య చిత్రాలను తీవ్రంగా పట్టించు కోవద్దని, ప్రాణాలు పోగొట్టుకోవద్ద’ని విజ్ఞపి చేసింది. పాశ్చాత్యులు చెప్పే భావ ప్రకటనా స్వేచ్ఛకూ, కొందరి మనోభావాలకూ మధ్య తలెత్తిన ఈ ఘర్షణకు బాధ్యులు ఎంత తొందరగా ముగింపు పలికితే అంత మంచిది.


 మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం ఆగస్ట్ 4, 1914న ఆరంభమైంది. నెలా పదిహేను రోజుల తరువాత సరిగ్గా సెప్టెంబర్ 22 రాత్రి 8 గంటల వేళ ఎండెన్ మద్రాస్ నౌకాశ్రయంలో ప్రవేశించి ఎలాంటి హెచ్చరికలు లేకుండా బాంబుల వర్షం కురిపించి, కాల్పులు జరిపింది.
  
 చరిత్ర గతిని మార్చిన ఏ ఘటన అయినా మొత్తం భూగోళాన్ని కదలించక మానదు. మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం (గ్రేట్‌వార్) అలాంటిదే. ఆ మహా మారణహోమం ప్రధానంగా యూరప్ ఖండంలోనే జరిగినా, భారతావనితో పాటు, దక్షిణ భారతదేశం మీద కూడా దాని నీడ కని పిస్తుంది. నాటి బ్రిటిష్ ఇండియా నుంచి పది లక్షల మంది సైనికులు ఆ యుద్ధంలో పాల్గొన్నారు. ప్రపంచం మొత్తం ఇప్పుడు ఆ యుద్ధం నూరేళ్ల సందర్భాన్ని నిర్వహించు కుంటోంది. కాబట్టి చెన్నై అని పిలుచుకుంటున్న మద్రాస్ నౌకాశ్రయంలో ఎస్‌ఎంఎస్ ఎండెన్ అనే జర్మనీ నౌక వీర విహారం చేసిన ఘటనను కూడా గుర్తు చేసుకుంటున్నారు. 1914 సంవత్సరం తొలి అర్ధభాగంలో ఎలాంటి గందర గోళం లేకుండా కార్యకలాపాలు నిర్వహించిన ఎండెన్ నౌక, సెప్టెంబర్ తరువాత జర్మనీ యుద్ధ కండూతిని ప్రతిబింబిం చేలా వ్యవహరించింది. ‘జూన్ సంక్షోభం’ తరువాత పూనకం వచ్చినట్టు వ్యవహరించింది. బ్రిటిష్ నౌకా దళాధిపతిగా విన్‌స్టన్ చర్చిల్ పని చేసిన కాలమది.
  బోస్నియా రాజధాని సరాయేవోలో జూన్ 28న ఆస్ట్రియా- హంగేరీ యువరాజు ఫ్రాంజ్ ఫెర్డినాండ్, ఆయన భార్య సోఫీ చోటెక్‌ను సెర్బు జాతీయవాది గవ్‌రిలో ప్రిన్సిప్ హత్య చేయ డం, తరువాత జరిగిన పరిణామాలను జూన్ సంక్షోభంగా పేర్కొంటారు. ఇదే మొదటి ప్రపంచ యుద్ధానికి దారి తీసింది. నిజానికి ఫెర్డినాండ్ హైదరాబాద్ నగరానికి కూడా వచ్చాడు. నిజాం నవాబు మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం కోసం హైదరాబాద్ సంస్థానం వంతు వాటా ఇచ్చాడు కూడా.
 
 మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం ఆగస్ట్ 4, 1914న ఆరంభమైం ది. నెలా పదిహేను రోజుల తరువాత సరిగ్గా సెప్టెంబర్ 22 రాత్రి 8 గంటల వేళ ఎండెన్ మద్రాస్ నౌకాశ్రయంలో ప్రవేశించి ఎలాంటి హెచ్చరికలు లేకుండా బాంబుల వర్షం కురిపించింది. కాల్పులు జరిపింది. ఈ ప్రతిధ్వనినీ, ఆ బీభత్సాన్నీ నేటికీ మద్రాస్ మరచిపోలేదు. ఎండెన్ అనే పదం తమిళంతో పాటు, సింహళం, తెలుగు భాషలలో ఒకటైపోయింది.  ఈ పదం 1930, 1940 దశకాలలో వచ్చిన తెలుగునాట సాహి త్యంలో విరివిగా కనిపిస్తుంది. తెగువ, మొండితనం, మూర్ఖ త్వం ఉన్న వారిని ఎండెన్ అని పిలవడం నేడు కూడా ఉంది. ఇప్పటికీ తమిళనాడులో అన్నం తినకుండా మారాం చేసే పిల్లలను భయపెట్టడానికి తల్లులు, ఎండెన్ మళ్లీ వస్తుందని భయపె డుతూ ఉంటారు. ‘అవాన్ థాన్ ఎండెన్’ (వాడు ఎండెన్) అని కూడా ప్రయోగిస్తూ ఉంటారు.
 
 సింగాటో కేంద్రంగా పనిచేసే జర్మన్ నౌకాదళంలో ఎండెన్ ఒక నౌక. చైనాలోని సింగాటో అప్పుడు జర్మనీ స్వాధీనంలో ఉండేది. ఇదే కేంద్రంగా ఆసియాలో- ముఖ్యంగా చైనా, జపాన్, మలేసియా పరిసరాలలో జర్మనీ వాణిజ్యం నిర్వహిం చేది. ఈ నౌక కెప్టెన్ కార్ల్ వాన్ ముల్లర్. నిజానికి గ్రేట్‌వార్ ఆరంభం కాగానే సింగాటో నౌకాదళాన్ని రావలసిందిగా జర్మనీ ఆదేశించింది. కానీ ఆసియా ప్రాంత సముద్ర జలాలలో ఉండి మిత్ర రాజ్యాల (బ్రిటన్, ఫ్రాన్స్, రష్యా, జపాన్) నౌకల భర తం పట్టడానికి ముల్లర్ ప్రత్యేక అనుమతి పొందాడు. 1914 సెప్టెంబర్‌లో ఎండెన్ ఆరు బ్రిటిష్ నౌకలను ముంచింది. అవన్నీ సరుకు రవాణా నౌకలే. అందుకే ముల్లర్ మానవతా దృష్టిని ప్రశంసిస్తూ ప్రపంచ పత్రికలు వార్తలు రాశాయి.  ఆ  దాడులలో 16 మంది చనిపోగా, రవాణా అవుతున్న 70,825 టన్నుల సరుకు ధ్వంసమైంది.
  రెండు ఆంగ్లో-పర్షియన్ చమురు నౌకలను ధ్వంసం చేయడమే లక్ష్యంగా ఎండెన్ మద్రాసు నౌకాశ్రయంలో ప్రవేశించింది. వాటిని ధ్వంసం చేయడంతో ఆకాశం మొత్తం పొగతో నిండిపోయి, నగరవాసులు భయ కంపితులయ్యారు. మద్రాస్ చేరగానే ఎండెన్ మొదట తీరానికి దగ్గరలోనే ఉన్న బర్మా ఆయిల్ కంపెనీకి చెందిన నౌకను పేల్చివేసింది. బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యంలో భారత్ వెలకట్టలేని వలస అని, ఆ వలసలోనే బ్రిటిష్ (ఆ దేశం బలమంతా నౌకాదళమే) జాతి పరువు తీయాలన్నదే జర్మనీ ఉద్దేశం. తరువాత తూర్పు దిక్కుగా కదిలిన ఎండెన్ మలయా లోని పన్గాంగ్ దగ్గర ఉన్న రష్యా నౌక జమ్‌చుగ్‌ను కూడా అక్టోబర్ 8న ముంచింది. వాటితో పాటు మరో మూడు నౌకలను కూడా నాశనం చేసింది.  మూడు మాసాల పాటు ఇదే రీతిలో పసిఫిక్, హిందూ మహాసముద్ర జలాలలో ఇది అల జడి సృష్టించింది. జావా, సుమత్ర, రంగూన్‌లలో ఎండెన్ బీభ త్సం సృష్టించింది. ఇలా ఇష్టారాజ్యంగా ధ్వంసం చేయగలగ డానికి కారణం- జర్మన్ సిబ్బంది ఎండెన్‌ను  బ్రిటిష్ నౌక హెచ్ ఎంఎస్ యార్‌మౌత్ అని భ్రమింపచేసేవారు. ఆఖరికి ఆస్ట్రేలి యాకు సమీపంలోని కొకోస్ దీవుల దగ్గరకు వచ్చింది. అప్పుడే ఆస్ట్రేలియాకు చెందిన హెచ్‌ఎంఏఎస్ సిడ్నీనౌక ఎదురుదాడి చేయడంతో ఎండెన్ పతనమైంది. ఆ ద్వీపంలో 1950 వరకు దాని శిథిలాలు ఉన్నాయి.
 
  గోపరాజు నారాయణరావు
  
  


 కాలం గుండెల లో ఎప్పటికీ మానని గాయాన్ని మిగిల్చిన ఘటన అది. అత్యాధునిక ఆయుధాలూ, యూనిఫారాలూ ధరించిన రాతియుగపు మనుషులు చేసిన ‘మొదటి ఆధునిక యుద్ధ’మది. కాలం మీద అది తవ్విన రక్తకాసారాలు ఇప్పటికీ కమురు కంపును వెదజల్లుతూనే ఉన్నాయి.  అది చరిత్రను రోదింప చేసిన పెను విషాదం.  భవిష్యత్ తరాలు నిర్వేదంతో నవ్వుకునేటట్టు చేసిన పెద్ద ప్రహసనం కూడా అదే. ‘సకల యుద్ధాలకూ స్వస్తి చెప్పడానికి’ మొదలైనా, ఆ విఫల యత్నానికి పది లక్షల మందిని బలి చేసిన ఘోర యుద్ధమది. ప్రపంచ మానవాళి మీద చేదు జ్ఞాపకాల గుచ్ఛాన్ని విసిరి వెళ్లిపోయింది. ఆ మహా సమరంలో విజయం నెత్తుటి ధారలదీ, కన్నీటి చారికలదే. ఆధునిక చరిత్ర పొడవునా  ఆ  పీడకలల ఊరేగింపు ఆ యుద్ధం ఫలితమే. అదే నూరేళ్ల నాటి మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం. గ్రేట్‌వార్.
  
 కందకాలు
 మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం అనగానే మొదట గుర్తుకు వచ్చేవి కందకాలు లేదా ట్రెంచ్‌లు. ఎనిమిది లేదా తొమ్మిది అడుగుల లోతున, ఐదడుగుల వెడల్పున మైళ్ల కొద్ది వాటిని తవ్వి అందులో నుంచే యుద్ధం చేశారు. అయితే ఇవి భూలోక నరకాలను మరిపించేవి. వర్షం, మంచుతో ఇవి మోకాలిలోతు బురదతో ఉండేవి. ఎలుకలు లక్షలలో ఉండేవి. ఎక్కడ చూసినా శవాలు, వాటి నుంచి వస్తున్న కుళ్లిన వాసన. కందకాల పక్కనే తవ్వే మరుగుదొడ్ల నుంచి వచ్చే దుర్గంధం మరొకటి.  శవాల కళ్లు, కాలేయాలు తిని ఎలుకలు అసాధారణ పరిమాణంలోకి ఎదిగిపోయేవి. యుద్ధాన్ని రొమాంటిక్‌గా ఊహించుకుని వచ్చిన కుర్రాళ్లకీ, స్వచ్ఛంద సైనికులకీ వీటితో జీవితం మీద విరక్తి పుట్టిందంటే అతిశయోక్తి కాదు.
 
 కందకంలోకి ప్రవేశించాక నా కాళ్లు ఎప్పుడూ పొడిగా లేవు అని రాసుకున్నాడొక సైనికుడు. ఈ భూమ్మీదకి ‘ట్రెంచ్‌ఫుట్’ ఒక కొత్త రోగాన్ని అవి తెచ్చాయి. కందకాల నుంచి ఆనాటి సైనికులు రాసిన ఉత్తరాలలో వాటిలోని స్థితిగతుల గురించి కలచివేసే, కంటి నీరు తెప్పించే అనేక వర్ణనలు ఉన్నాయి.
  
 మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం (జూలై 28, 1914-నవంబర్ 11, 1918) ఓ అగ్ని పర్వతంలా బద్ధలైన ఆకస్మిక ఘటన కాదు. దాదాపు నలభయ్ సంవత్సరాల వ్యవధిలో యూరప్‌లో సంభవించిన అనేక వికృత రాజకీయ, సైనిక పరిణామాలకు పరాకాష్ట. 1871 నుంచి జరిగిన యుద్ధాలూ, కుటిలత్వాన్ని రంగరించుకున్న దౌత్యాలూ, రహస్య ఒప్పందాల కారణంగా 1909 ప్రాంతానికే ఆ ఖండం రణ దాహంతో తహ తహలాడిపోతున్న రెండు శత్రు శిబిరాలుగా చీలిపోయింది. ఇంగ్లండ్, ఫ్రాన్స్, రష్యా, జపాన్ ఒక శిబిరంలో చేరాయి. జర్మనీ, ఆస్ట్రియా-హంగెరీ ద్వంద్వ రాజరికం, టర్కీ, ఇటలీ (యుద్ధం వేళకి ఇంగ్లండ్ వైపు జరిగింది) వైరి శిబిరంగాను అవతరించాయి.
  
 ఇందులో ‘సూర్యుడు అస్తమించని’ దేశం ఇంగ్లండ్. ‘సూర్యుడి మీద స్థానం’ అని నినాదం అందుకున్న దేశం జర్మనీ. ‘ప్రపంచాధిపత్యం లేదా పతనం’ అంటూ జర్మనీ ఇంకో ఉప నినాదాన్ని కూడా  స్వీకరించింది. ఇవన్నీ కలిసి ఆ ఖండాన్ని మందుగుండు గోదాములా మార్చేశాయి. ఆధునిక సాంకేతిక పరిజ్ఞానంతో, అపారమైన వ్యయంతో నిర్మించుకున్న మారణాయుధాల గుట్టలతో ఆ గోదామును నింపేశాయి. ఓ చిన్న రివాల్వర్ పేల్చి దానికి నిప్పు ముట్టించినవాడే గవ్‌రిలో ప్రిన్సిప్.
  
  సరాయేవో జంట హత్యలు
  ‘మా ప్రథమ శత్రువు ఆస్ట్రియా పాలకుడు’ - నరోద్నా ఓద్‌బ్రానా.
  ‘ఆస్ట్రియా పాలక హాబ్స్‌బర్గ్ వంశీకులు ఎవరు కనిపించినా చంపుతాం’- బ్లాక్‌హ్యాండ్.
 బోస్నియా, హెర్జిగోవినా పాలనా కేంద్రం సరాయేవో నగరం గోడలన్నీ ఇలాంటి రాతలతో, పోస్టర్లతో నిండిపోయి, ఒక ఉద్రిక్త వాతావరణం నెలకొని ఉన్న సమయంలో ఆస్ట్రియా-హంగెరీ ద్వంద్వ రాజరికానికి వారసుడు, హాబ్స్‌బర్గ్ వంశీకుడు ఫ్రాంజ్ ఫెర్డినాండ్.. భార్య సోఫీ చోటెక్‌తో కలసి అక్కడికే వచ్చాడు. సరాయేవో శివార్లలోనే ఉన్న ఫిలిపోవిక్ సైనిక శిబిరంలో ఉన్న 70,000 ఆస్ట్రియా సేన సంసిద్ధతను, తర్ఫీదును పరీక్షించే పేరుతో ఆ ప్రాంత గవర్నర్ జనరల్ ఆస్కార్ పొటియోరిక్  కావాలని యువరాజును రప్పించాడు.
  
 ఈ పని ముగిశాక సరాయేవో సిటీ హాలు(విజేనికా)లో ఏర్పాటు చేసిన పౌర సన్మానానికి ఫెర్డినాండ్ హాజరు కావలసి ఉంది. ఏ111 118 నెంబరు నలుపు రంగు 3 గ్రాఫ్ అండ్ స్టిఫ్ట్ స్పోర్ట్స్ కారులో మిల్జాకా నది ఒడ్డునే యాపిల్‌కే మార్గంలో గవర్నర్ పొటియోరిక్, ఫెర్డినాండ్ దంపతులు హాలుకు వెళుతుండగా ఒక యువకుడు డైనమైట్ విసిరాడు. అది తృటిలో తప్పి వెనుక కారు ముందు పడి పేలింది. అయినా ఫెర్డినాండ్  సన్మానానికి హాజరైనాడు.
  
 తిరిగి వస్తుంటే  మిల్జాకా నది మీదే ఉన్న లాటిన్ బ్రిడ్జికి  ఎదురుగా, షిల్లర్ మార్కెట్ అనే తినుబండారాల దుకాణం ముందు రాజ దంపతులను ప్రిన్సిప్  (బెల్జియంలో తయారైన 9ఎ- 17 ఎం ఎం (.380 ఎసిపి) ఫాబ్రిక్ నేషనల్ మోడల్, 1910 సెమీ ఆటోమేటిక్ పిస్తోలుతో) కాల్చి చంపాడు. ప్రిన్సిప్ బ్లాక్‌హ్యాండ్ రహస్యోద్యమ సంస్థ సభ్యుడే. ‘సోఫీ! నువ్వు పిల్లల కోసం బతకాలి’ అంటూనే ఫెర్డినాండ్ చనిపోయాడు. కొన్ని నిముషాలకు సోఫీ కూడా మరణించింది. అప్పటికి ఆమె గర్భవతి. ఆ ఇద్దరిదీ గొప్ప ప్రేమ కథ. వారి పెళ్లికి రాచరికం అంగీకరించలేదు. రాజ్యం అక్కరలేదని హెచ్చరించాక కొన్ని షరతుల మీద (మోర్గనాటిక్ మ్యారేజ్) పెళ్లి చేశారు.
  
 ఎవరీ గవ్‌రిలో ప్రిన్సిప్?
 సెర్బు జాతీయవాది ఇతడు. మొదటి ప్రపంచ యుద్ధంలో పేలిన మహా మారణాయుధాల కంటె ఇతడు పేల్చిన చిన్న రివాల్వర్ శబ్దమే చరిత్రను కంపించేలా చేసింది. యువరాజు ఫెర్డినాండ్‌ను హతమార్చాలని బ్లాక్‌హ్యాండ్, నరోద్నా ఓద్‌బ్రానా వంటి సెర్బు ఉగ్రవాద సంస్థలు కొన్ని నెలల నుంచి వేసిన పథకం వలెనే, హాబ్స్‌బర్గ్ వంశంతో, ఆస్ట్రియా ఆధిపత్యంతో సెర్బులకున్న వైరం కూడా లోతైనది.
  
 గవ్‌రిలో బోస్నియాలోని గ్రహావా లోయలోని ఒబ్లజాజ్ గ్రామంలో పుట్టాడు. తండ్రి జావో ప్రిన్సిప్, ఇతర కుటుంబ సభ్యులంతా ఉద్యమకారులే. జూన్ 28, 1398న జరిగిన కొసావో యుద్ధంలో సెర్బు వీరుడు లాజరస్ చనిపోయినప్పటి నుంచి వీరి పోరాటం సాగుతోంది. విదోవ్‌దన్ పేరుతో ఆ రోజును అప్పటి నుంచి ప్రతి ఏటా తలుచుకుని పండుగ చేసుకుంటారు.  అప్పటి నుంచి సెర్బుల చాలా భూభాగాలతో పాటు మాంటెనీగ్రో, గ్రీస్, బల్గేరియా వంటి బాల్కన్ ప్రాంతాలన్నీ టర్కీ వశమైనాయి. తరువాత టర్కీ బలహీన పడడంతో 1878లో జరిగిన బెర్లిన్ కాంగ్రెస్‌లో కొన్ని ప్రాంతాలను ఇతర రాజ్యాల అధీనంలో ఉంచారు. అలా బోస్నియా, హెర్జిగోవినా ప్రాంతాలు ఆస్ట్రియా చక్రవర్తి ఫ్రాంజ్ జోసెఫ్ అధీనంలోకి వచ్చాయి. వీటిని కలిపి, పొరుగునే ఉన్న సెర్బియా, దానికి సమీపంలోని కొసావోనూ కలుపుకుని ‘విశాల సెర్బియా’ను ఏర్పాటు చేయాలన్నదే సెర్బుల ఉద్యమం ఉద్దేశం. అదే ఈ అశాంతికి కారణం.  అంటే ఆరు దశాబ్దాల నుంచి సెర్బులు చేస్తున్న పోరాటానికి ఇది పరాకాష్ట. సెర్బులు అంటే ఐరోపా దక్షిణాది స్లావ్ జాతీయులే.
  
 ఆ కారణంతో జారిస్ట్ రష్యా సెర్బుల ఉద్యమానికి చిరకాలంగా దన్నుగా నిలబడింది. యువరాజు విజేనికా హాలుకు వెళుతుండగా డైనమైట్ విసిరిన మరొక యువకుడు కూడా బ్లాక్‌హ్యాండ్ సభ్యుడే. పేరు- నెడెల్కో కాబ్రినోవిక్.  యువరాజు ప్రయాణించిన యాపిల్‌కే దారిలో బాసిక్, ప్రిన్సిప్ సహా ఎనిమిది మందిని ఆయుధాలతో రహస్య సంస్థలు నిలబెట్టాయి. నిజానికి ఈ పథక రచన అంతా సెర్బియా రాజధాని బెల్‌గ్రేడ్‌లోనే కల్నల్ డ్రాగూటిన్ సమక్షంలోనే జరిగింది. ఆయుధాలు కూడా అక్కడ నుంచే రహస్యంగా వచ్చాయి. సరిగ్గా విదోవ్‌దన్ పండుగ నాడే జూన్ 28, 1914- ఫెర్డినాండ్ సెర్బుల భూభాగంలో పర్యటనకు వచ్చాడు. కాబట్టి అతడు తిరిగి వెళ్లవలసింది- ఆస్ట్రియా రాజధాని వియన్నాకు కాదు, పైలోకాలకే అని సెర్బు జాతీయవాదులు నిశ్చయించుకున్నారు.
  
 యుద్ధారంభం
 తన కుమారుడు అనుమానాస్పద స్థితిలో చనిపోతే, తమ్ముడు కొడుకు ఫెర్డినాండ్‌ను ఆస్ట్రియా చక్రవర్తి జోసెఫ్ యువరాజుగా ప్రకటించాడు. అతడు కూడా ఇలా దుర్మరణం చెందడం ఆ వృద్ధ చక్రవర్తిని తీవ్రంగా బాధించింది. ‘భగవదేచ్ఛ ఇలా ఉంది!’ యువరాజు మరణవార్తను మోసుకువచ్చిన టెలిగ్రామ్ చూశాక జోసెఫ్ అన్న మాట ఇదే. ఎనభయ్ ఏళ్ల జోసెఫ్  గొప్ప నిర్వేదంలో పడిపోయాడు. కానీ ఆస్ట్రియాకు సన్నిహితుడు, ఫెర్డినాండ్ మిత్రుడు, జర్మనీ చక్రవర్తి విల్‌హెల్మ్ రంగంలోకి దిగి సెర్బియాకు గుణపాఠం చెప్పే పనికి ఆస్ట్రియాను సిద్ధం చేశాడు. జూలై 5, 1914న విల్‌హెల్మ్ ఆస్ట్రియాకు ‘బ్లాంక్ చెక్’ ఇచ్చాడు. సెర్బియా టర్కీకి పక్కలో బల్లెం మాదిరిగా ఉంది.
  
 దీనితో ఈ విధంగా సెర్బియాను లొంగదీయాలని  విల్‌హెల్మ్ పాచిక పన్నాడు.  టర్కీ అండతో విల్‌హెల్మ్ బాగ్దాద్-బెర్లిన్ రైలు మార్గాన్ని నిర్మించాడు. చమురు రవాణాయే దీని ఉద్దేశం. అక్కడి చమురు నిల్వల మీద ఆనాడే విల్‌హెల్మ్ కన్నేశాడు. ఆ క్రమంలో అతడు ‘ఇస్లాం పరిరక్షకుడు’ అంటూ తనను తాను చిత్రించుకున్నాడు. జర్మనీ అండతో ఆస్ట్రియా జూలై 23, 1914న సెర్బియాకు అల్టిమేటం జారీ చేసింది. కుట్రదారులను ఆస్ట్రియాకు అప్పగించాలన్న షరతు సహా 10 షరతులను విధించింది. వాటిని ఏ దేశమూ ఆమోదించలేదని ఆస్ట్రియాకు తెలుసు. సెర్బియాను యుద్ధంలోకి దించే వ్యూహంలో భాగంగానే ఆ అల్టిమేటం పంపారు. అయినా రెండు తప్ప మిగిలిన షరతులను సెర్బియా ఆమోదించింది. అయినా ‘ధిక్కారం’ పేరుతో ఆస్ట్రియా జూలై 28న సెర్బియా మీద యుద్ధం ప్రకటించింది. ఆస్ట్రియా ఉనికి బాల్కన్ ప్రాంతాలు లేదా సెర్బుల భూభాగాల మీద విస్తరించడం ఇష్టం లేని రష్యా ఆ మరునాడే సేనల తరలింపును ఆరంభించింది.
  
 ఈ దూకుడు ఆపాలని హెచ్చరిస్తూ జర్మనీ ఆగస్టు 1, 1914న రష్యా మీద యుద్ధం ప్రకటించింది. అయితే మొదట జర్మనీ తన సేనను నడిపించినది మాత్రం ఫ్రాన్స్ దిశగా. ష్లీఫెన్ పథకం ప్రకారం రష్యా, ఫ్రాన్స్‌లను ఏకకాలంలో దాసోహమనిపించుకోవాలని జర్మనీ వ్యూహం. దారిలో ఉన్న లక్సెంబర్గ్ విధ్వంసం, తరువాత పక్కనే ఉన్న బెల్జియం విధ్వంసం వరసగా జరిగిపోయాయి. ఫ్రాన్స్ రాజధాని పారిస్‌కు దాదాపు నలభయ్ కిలోమీటర్ల దూరంలోని మోన్స్ వరకు జర్మనీ సేనలు వచ్చేశాయి. అదో అత్యంత శక్తిమంతమైన సేన. తటస్థ దేశమైన బెల్జియం మీద దాడికి నిరసనగా ఆగస్టు 4న ఇంగ్లండ్ జర్మనీ మీద యుద్ధం ప్రకటించి, సేనలను ఇంగ్లిష్ చానెల్ మీదుగా ఫ్రాన్స్ వైపు కదిలించింది.   మోన్స్ (ఫ్రాన్స్ సరిహద్దు) దగ్గర ఇంగ్లండ్, ఫ్రాన్స్ సేనలు జర్మనీతో తలపడి ఆపాయి. యుద్ధంలో ప్రతిష్టంభన ఏర్పడింది. భూ ఉపరితలం మీద నిలబడి ఎక్కువ సమయం యుద్ధం చేయడం సాధ్యం కాలేదు. అయితే వెనక్కు తగ్గే యోచన ఎవరికీ లేదు. దీనితో అవసరమైనవే కందకాలు (ట్రెంచ్‌లు). ఫ్రాన్స్ సరిహద్దు నుంచి బెల్జియం సరిహద్దుల వరకు దాదాపు ఏడు వందల కిలోమీటర్ల మేర ఈ కందకాలు తవ్వి అందులో ఉండి సైన్యాలు నాలుగేళ్లు యుద్ధం చేశాయి.
  
 లూసిటేనియా పేల్చివేత: అమెరికా ప్రవేశం
 ఇటలీ మొదట జర్మనీ శిబిరంలోనే ఉన్నా, సంవత్సరం తరువాత యుద్ధ ఫలితాలను బట్టి ఇంగ్లండ్ శిబిరం వైపు మారింది. ఇక ‘యూరప్ దగ్ధమైతే మనకేమిటి?’ అన్నదే మొదట అమెరికా అనుసరించిన విధానం. కానీ లూసిటేనియా నౌక పేల్చివేత (మే 7, 1915) అంతిమంగా అమెరికాను యుద్ధంలోకి దిగేటట్టు చేసింది.  ఇదొక ఘోరమైన సంఘటన. ఇంగ్లండ్‌కు చెందిన ఈ నౌక టైటానిక్ వంటిదే. న్యూయార్క్ నుంచి మే 1, 1915న అట్లాంటిక్ సాగర జలాలలో లివర్‌పూల్‌కు బయలుదేరిన ఈ నౌకలో 1,248 షెల్స్ (యుద్ధంలో ఉపయోగించే శక్తిమంతమైన బాంబులు) ఉన్నాయని ఆరోపణ. ఐరిష్ తీరానికి 8 మైళ్ల దూరంలోనే జర్మనీకి చెందిన యూ-బోట్ యూ-20 టార్పెడోను ప్రయోగించి పేల్చివేసింది. నౌకలో ఉన్న 1,924 మందిలో 1,119 మంది చనిపోయారు. అందులో అమెరికన్లు 128 మంది.  ఈ నౌకలో ప్రయాణించవద్దని అప్పుడు అమెరికా పత్రికలు అన్నింటిలోను జర్మనీ ప్రకటనలు ఇవ్వడం విశేషం. ఈ నౌకా మార్గ రక్షణ వ్యవహారాలు చూస్తున్నవాడు అప్పటి ఇంగ్లండ్ నౌకా విభాగం అధిపతి  విన్‌స్టన్ చర్చిల్.  కానీ అమెరికాను యుద్ధంలో దించేందుకు కావాలనే టార్పెడోను నౌక వైపు మళ్లించారన్న ఆరోపణలు ఉన్నాయి. 1917లో  ఎన్నికలు ముగిసిన తరువాత అధ్యక్షుడు ఉడ్రో విల్సన్ ఏప్రిల్ 6న జర్మనీ మీద యుద్ధం ప్రకటించాడు.
  
 యుద్ధ రంగాలు
 మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం పశ్చిమ యుద్ధరంగం (ఫాన్స్- బెల్జియం మధ్య) తూర్పు యుద్ధం రంగం (రుమేనియా-రష్యా మధ్య) ఇటాలియన్ ఫ్రంట్, గల్లిపోలీ (టర్కీ) కేంద్రాలుగా జరిగింది. కానీ ఈ యుద్ధంలో అనేక చిన్న చిన్న యుద్ధాలు కనిపిస్తాయి. మోన్స్ యుద్ధం మొదలు  మార్నే, టానెన్‌బర్గ్, అర్రాస్, ఐపర్, వెర్డన్, జట్లాండ్, సొమ్మె, పాశ్‌చాండల్ వంటి అనేక యుద్ధాలు కనిపిస్తాయి. ప్రతి యుద్ధం ఘోరమైనదే.  నాలుగేళ్ల పాటు సగటున గంటకు  230 మందిని బలి తీసుకున్న ఘోర యుద్ధమిది. అర్రాస్ యుద్ధంలో విజయం సాధించి పెట్టి కెనడా (నాడు బ్రిటిష్ వలస) స్వతంత్ర దేశమైంది.
  
 నాలుగేళ్లు సాగిన ఈ యుద్ధం చరిత్ర మీద ఏ విప్లవమూ వేయలేనంత ముద్రను వేసింది. వ్యవస్థలను తలకిందులు చేసింది.  యుద్ధానికి అంకురార్పణ చేసిన జర్మనీ, దాని ప్రోద్బలంతో యుద్ధాన్ని ఆరంభించిన ఆస్ట్రియా-హంగెరీ, పరోక్ష కారణమైన టర్కీ, సెర్బులకు అండగా, జర్మనీకి వ్యతిరేకంగా యుద్ధంలోకి దిగిన రష్యా - ఆ నాలుగు మహా సామ్రాజ్యాలు కూలిపోయాయి. రష్యాకు లెనిన్ నాయకత్వం వచ్చింది అప్పుడే. చిత్రం ఏమిటంటే-  ఈ ఘోర యుద్ధంలో అంతిమ విజేతలు సెర్బులే. అయితే ఇది చరిత్రలో అంత ప్రాధాన్యం లేని విషయంగా మిగిలిపోయింది. కొన్ని శతాబ్దాల విశాల సెర్బియా స్వప్నం సాకారమౌతూ  సెర్బియాను కలుపుకుని కింగ్‌డమ్ ఆఫ్ సెర్బ్స్, క్రొయేట్స్ అండ్ స్లొవేన్స్ ఆవిర్భవించింది. అప్పటికి కొద్ది నెలల క్రితమే ఏప్రిల్ 28, 1918న టెరిజిన్ సైనిక కారాగారం (ప్రాగ్ శివార్లలో ఉంది)లో  గవ్‌రిలో ప్రిన్సిప్ చనిపోయాడు. కానీ కింగ్‌డమ్ ఆఫ్ సెర్బ్స్ ఆవిర్భవించిన ఆ క్షణంలో కారాగారం  పరిసరాలలోని ఓ శ్మశాన వాటికలో జైలు అధికారి పుణ్యమా అని రహస్యంగా ఖననమైపోయి, గుప్తంగా ఉన్న  గవ్‌రిలో సమాధిలో ప్రేతాత్మ ముఖం మీద ఓ చిరునవ్వు విరిసి ఉండాలి! కానీ 1915 నుంచి దాదాపు 1938 చివరి వరకు నిర్మించిన కొన్ని లక్షల యుద్ధ మృతుల సమాధుల కింద ఉన్న ఆత్మలు మాత్రం ఇప్పటికీ కుమిలిపోతూనే ఉండి ఉండవచ్చు.
  - డా॥గోపరాజు నారాయణరావు
 (గ్రేట్ వార్ ఘటనల ఆధారంగా ఈ వ్యాసకర్త రాసిన నవల ‘క్రిస్మస్‌చెట్టు’ ప్రస్తుతం కినిగె డాట్ కామ్ వెబ్‌సైట్‌లో లభ్యమవుతోంది.)
  
 బ్రిటిష్ ఇండియా సేనలు పది లక్షలు
 మొదటి ప్రపంచ యుద్ధంతో బ్రిటిష్ ఇండియా ప్రమేయం తక్కువదేమీ కాదు. పది లక్షల సైన్యం, మూడు లక్షల ఇతర సిబ్బంది యుద్ధ రంగాలకు వెళ్లారు. అందులో 62,000 మంది చనిపోయారు. యుద్ధం తరువాత చనిపోయిన వారిని కలిపితే మొత్తం 74,187 మంది. 67,000 మంది గాయపడ్డారు. (ఆ దారుణ యుద్ధంలో చనిపోయిన మొత్తం సైనికుల సంఖ్య పది లక్షలు.) ఫ్రాన్స్, ఈజిప్ట్, గల్లిపోలీ, మెసపుటేమియా యుద్ధ రంగాలలో వీరు ఎక్కువగా పోరాడారు. ఐపర్ యుద్ధంలో పాల్గొన్న భారత సిపాయీ ఖుద్‌అదాద్ ఖాన్ ఆ యుద్ధంలో విక్టోరియా క్రాస్‌ను అందుకున్నాడు. ఇంతకీ 1902లో బ్రిటిష్  ఇండియా సైనిక దళాల సర్వ సేనానిగా ఉన్న లార్డ్ కిష్నర్ యుద్ధ సమయంలో ఇంగ్లండ్ ప్రభుత్వంలో యుద్ధ మంత్రిగా పని చేశాడు. ఇతడి పిలుపు మేరకే కొన్ని లక్షల మంది బాలలు యుద్ధంలో చేరారు. మూడు ఖండాలలో, దాదాపు 33 దేశాల సైన్యాలు గ్రేట్‌వార్‌లో తలపడ్డాయి.
  
 భారత్-మహాయుద్ధం
 ఇంగ్లండ్ వలసగా భారతదేశం ఈ యుద్ధంలో పాల్గొన్నది. ముఖ్యంగా పంజాబ్ శక్తి మేరకు సాయం చేసింది. అప్పటిదాకా అరవై వేలు ఉన్న సిక్కు సైన్యం, మొదటి ప్రపంచ యుద్ధంలో చేరండి అంటూ ఇంగ్లండ్ ఇచ్చిన పిలుపునకు తీవ్రంగా స్పందించింది. ఆ సంఖ్య మూడు లక్షలకు చేరింది. అలాగే పది లక్షల రూపాయల వార్ బాండ్లు పంజాబ్‌లోనే అమ్ముడుపోయాయి. ఫ్రాన్స్‌లో సిక్కు సైనికులు పడిన వేదన కొన్ని ఉత్తరాలలో నిక్షిప్తమై ఉంది.
  
 అంహిసాయుత పథంలో భారత స్వాతంత్య్రోద్యమాన్ని నడుపుతున్న మహాత్మా గాంధీ ఈ యుద్ధానికి బేషరతు మద్దతు ప్రకటించి విమర్శల పాలైనారు. నిజానికి ఆయన ఎప్పుడు ఇంగ్లండ్ యుద్ధంలో దిగినా స్వచ్ఛందంగా సేవలు అందించాడు. 1906 నాటి జులూ యుద్ధం, బోయర్ యుద్ధంలోనూ ఆయన ఆంగ్లేయులకు తన వత్తాసు పలికాడు. దీనిని అనిబిసెంట్ వంటి వారు కఠిన పదజాలంతో విమర్శించారు కూడా. 1918 ఏప్రిల్‌లో వైస్రాయ్ జరిపిన యుద్ధ గోష్టిలో తీసుకున్న నిర్ణయం మేరకు గుజరాత్ అంతా తిరిగి గాంధీ యువకులను పోగు చేయడానికి ప్రయత్నించి విఫలమైనాడు. ఊరికి పది మంది అంటూ ఆయన ఇచ్చిన నినాదం అపహాస్యానికి గురైంది. మొత్తం పది మంది కూడా రాలేదు. అయితే భారతీయ సైనికులను ఆ యుద్ధంలో ఉపయోగించుకునే హక్కు ఇంగ్లండ్‌కు లేదనీ, ఒకవేళ ఉపయోగించుదలుచుకుంటే దేశానికి స్వతంత్ర ప్రతిపత్తి ఇచ్చే విషయం మీద ఒక హామీ ఇవ్వాలనీ మహమ్మదాలి జిన్నా కోరాడు. నిజాం నవాబు సహా, దేశంలోని ఎందరో సంస్థానాధీశులు యుద్ధానికి నిధులూ, సైనికులను సమకూర్చి పెట్టి ప్రభు భక్తిని చాటుకున్నారు.


 జూలై 4 అల్లూరి జయంతి
 గిరిజనోద్యమాలకు చరిత్రపుటలలో దక్కే చోటు పది, పదిహేను పంక్తులే. కానీ, అందులో ప్రతి అక్షరం ఒక అడవిపాట. ప్రతి వాక్యం సెలయేటి ప్రవాహం. వన సౌందర్యాన్నీ, ఆ అందం మాటున దాగిన బీభత్సాన్నీ  ఏకకాలంలో ఆవిష్కరించగలిగే వాక్యాలవి. ఆ కొన్ని వాక్యాలే ఏ తరం వారినైనా కొండగాలిలా కదిలించగలుగుతున్నాయి. తెలుగువారిని ఇప్పటికీ కదిలిస్తున్న విశాఖ మన్యం ఉద్యమం అలాంటి గిరిజనోద్యమమే. ఆ ఉద్యమానికి నాయకత్వం వహించిన అల్లూరి శ్రీరామరాజు అసమాన చరిత్ర పురుషుడే.  
  
  అల్లూరి ఎలా ఉండేవారు?
  రామరాజు ఎలాంటి దుస్తులు ధరించేవాడు? ఆయన తపస్సు చేసుకోవడానికి మన్యం వచ్చినా ఏనాడూ కాషాయం ధరించినవాడు కాదు. గెడ్డాలూ, మీసాలతో ఎప్పుడూ తెల్లటి లుంగీ, పైన ఉత్తరీయం ధరించి ఉండేవాడు. మెడలో యజ్ఞోపవీతం ఉండేది. కాళ్లకి చెప్పులు ఉండేవి కావని ఆయనను చూసిన వారు చెప్పారు. ఉద్యమం ప్రారంభమైన తరువాత ఆయన తక్కువగానే కనిపించినా ఏనాడూ కాషాయ వస్త్రాలతో కనిపించలేదు. ఖద్దరు ఖాకీ నిక్కరు, తెల్లటి ఖద్దరు చొక్కా ధరించి ఉండేవాడు. సహచరులు కూడా అంతే. లేదా ఎర్ర నిక్కరు ధరించేవాడు. అన్నవరం వచ్చినపుడు ఆయనతో మాట్లాడిన చెరుకూరి నరసింహమూర్తి కూడా ఆయనను ఖాకీ నిక్కరు, తెల్లటి ఖద్దరు చొక్కాలోనే చూసినట్టు చెప్పారు. అలాగే రామరాజు భోజనం చేసేవారు కాదు. పాలు, పళ్లే తీసుకునేవారు. ఇది చిటికెల భాస్కరనాయుడిగారి కుటుంబీకులు, వారి పెద్ద కుమార్తె సత్యనారాయణమ్మ చెప్పిన సంగతి.
  
  బ్రిటిష్ పాలనకు వ్యతిరేకంగా మైదానాలలో జరిగిన పోరాటంలో భారత జాతీ య కాంగ్రెస్‌తో పాటు, వందల సంస్థలు త్యాగాలు చేశాయి. ఆ త్యాగాలకు దీటుగా స్వేచ్ఛ కోసం కొండకోనలు కూడా ప్రతిధ్వనించాయి. నిజానికి రైతాంగ పోరాటాలూ, గిరిజనోద్యమాలూ భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ ఆవిర్భవించడానికి (1885) నూట ఇరవయ్యేళ్లకు ముందే ప్రజ్వరిల్లాయి. చౌర్స్ (బెంగాల్ వనసీమలలో, 1768), ఖాసీలు (అస్సాం,1835),  కోలీలు (గుజరాత్, మరాఠా కొండలలో, 1824-48); ఆ తర్వాత ఖోందులు (ఒరిస్సా), సంథాలులు (బీహార్), ముండాలు (1899-1900), భిల్లులు (రాజస్థాన్, 1913), కుకీలు(మణిపూర్, 1919), చెంచుల (నల్లమల అడవులు, 1921) ప్రతిఘటనలు ఇందుకు కొన్ని ఉదాహరణలు. ఆ తరువాత జరిగినదే అల్లూరి ఉద్యమం (1922-24).
  
  వీరుడి పుట్టుక
  సీతారామరాజుగా మనందరం పిలుచుకుంటున్న ఆ చరిత్రపురుషుడి పేరు నిజానికి శ్రీరామరాజు. విశాఖ జిల్లా పాండ్రంగిలో అమ్మమ్మగారి ఇంట పుట్టిన రామరాజు (జూలై 4, 1897) మైదాన ప్రాంతాల నుంచి కొండ కోనలకు వెళ్లి చరిత్ర మరచిపోలేని ఒక గిరిజనోద్యమాన్ని నిర్మించడం గొప్ప వైచిత్రి. తొలి సంతానం కాబట్టి తల్లి సూర్యనారాయణమ్మ, తండ్రి వెంకటరామరాజు ‘చిట్టిబాబు’ అని పిలుచుకునేవారు. తరువాత సొంత ఊరు మోగల్లు (ప్రస్తుతం పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా, అప్పుడు కృష్ణా జిల్లా) నుంచి అదే జిల్లాలో తణుకు, అక్కడ నుంచి రాజమహేంద్రవరం ఆ కుటుంబం తరలిపోయింది. కారణం- వెంకటరామరాజు ఫోటోగ్రాఫర్. శ్రీరామరాజుకు తొమ్మిదేళ్ల వయసు వచ్చి, కొంచెం బయటి ప్రపంచం తెలుస్తున్న కాలంలో అతడు చూసినది ‘వందేమాతరం’ ఉద్యమ ఆవేశాన్నే. బెంగాల్ విభజనకు వ్యతిరేకంగా మొదలయిన ఆ ఉద్యమం గురించి ప్రచారం చేయడానికి 1907 లో బిపిన్‌చంద్రపాల్ రాజమండ్రి వచ్చారు. బిపిన్‌పాల్‌తో పాటు అదే వేదిక మీద నుంచి ముట్నూరి కృష్ణారావు, చిలకమర్తి లక్ష్మీనరసింహం, గాడిచర్ల హరిసర్వోత్తమరావు వంటివారు ఇచ్చిన ఉపన్యాసాలు రాజమండ్రి, కాకినాడ, చుట్టుపక్కల ప్రాంతాలను జాతీయావేశంతో నింపివేశాయి.  
  భారతీయులలో తొలిసారి సమష్టి రాజకీయ చైతన్యాన్ని తీసుకువచ్చిన ఘనత కూడా వందేమాతరం ఉద్యమానిదే. ఈ చారిత్రక దృశ్య మాలికను కొడుకు కళ్లకు కట్టిన ఆ ఫోటోగ్రాఫర్ 1908లో హఠాత్తుగా కన్నుమూశాడు. అక్కడ నుంచి శ్రీరామరాజుకు కష్టాలు మొదలయ్యాయి. రామచంద్రపురం, రాజమండ్రి, కాకినాడ, నరసాపురం టైలర్ హైస్కూలు, విశాఖపట్నం వంటి చోట ఆయన  చదువు సాగింది. తర్వాత ఈ చదువులూ, ఉద్యోగాల గొడవ నుంచి దూరం వెళ్లిపోయాడు శ్రీరామరాజు. ఉత్తర భారతం, బెంగాల్, హిమాలయాలు చూశాడు. అక్కడ నుంచి నేరుగా విశాఖ మన్యంలో ఉన్న కృష్ణదేవిపేటకు వచ్చాడు. ఆ యాత్రలో ఆయన భారతదేశంలో చూసిన వాతావరణం, వందేమాతరం ఉద్యమం సమయంలో రాజమండ్రిలో కనిపించిన ఆవేశానికంటె ఎంతో తీక్షణమైనది.
  
  మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం వేసిన బాట
  ఇప్పటికి సరిగ్గా వందేళ్ల క్రితం ప్రారంభమైన మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం పుణ్యమా అని ప్రపంచ దేశాలతో పాటు, బ్రిటిష్ వలస భారత్ కూడా ఆర్థికంగా కుంగిపోయింది. కరవుకాటకాల జాడలు మొదలయినాయి. ఆకలి చావుల నుంచి జనాన్ని తప్పించడానికి అన్నిచోట్ల పనికి ఆహారం పథకం రీతిలో పనులు చేపట్టారు. విశాఖ మన్యానికి సింహద్వారం వంటి నర్సీపట్నం నుంచి లంబసింగి (చింతపల్లి కొండ మార్గంలో) వరకు తలపెట్టిన రోడ్డు నిర్మాణం ఆ ఉద్దేశంతో ఆరంభించినదే.
  
  ఈ పనినే గూడెం డిప్యూటీ తహశీల్దార్ బాస్టియన్ బినామీ పేరుతో తీసుకుని, నామమాత్రపు కూలితో మన్యవాసులతో పనిచేయిస్తూ, వేధించడం మొదలుపెట్టాడు. అటవీ చట్టాలను అడ్డం పెట్టుకుని కొన్ని దశాబ్దాలుగా నిత్యం సాగుతున్న హింసకు ఇది అదనం. తగులబడిపోతున్న అడవులను ప్రాణాలకు తెగించి, ఎలాంటి ప్రతిఫలం లేకుండా చల్లార్చడం, పోలీసులు, అటవీ సిబ్బంది దోపిడీని మౌనంగా చూడడం గిరిజనుడికి అలవాటైపోయిన హింస. చట్టాల పేర అడవుల నుంచి దూరంగా ఉంచడం వల్ల ఆకలి బాధ మరొకటి. ఈ బాధల నుంచి విముక్తం కావాలని మన్యవాసులు కోరుకుంటున్నకాలమది. పైగా కొద్దినెలల క్రితమే ఒక తాటాకు మంటలా భగ్గుమని చల్లారిపోయిన గరిమల్ల మంగడి తిరుగుబాటు రేపిన కల్లోలం ఇంకా చల్లారలేదు.
  
  నిజానికి మన్యానికి తిరుగుబాట్లు కొత్తకాదు. 1879-80లో జరిగిన తిరుగుబాటు మొదటి ‘రంప తిరుగుబాటు’గా ప్రసిద్ధి గాంచింది. తరువాత పది వరకు అలాంటి తిరుగుబాట్లు జరిగాయని చెబుతారు. చివరిది, రెండవ రంప ఉద్యమంగా పేరు పొందినది రామరాజు నాయకత్వంలో నడిచినదే. అంటే మన్యవాసులకు పోరాటమంటే ఏమిటో బోధించనక్కరలేదు. వ్యూహాల గురించి పాఠాలు అవసరం లేదు. కావలసినది నాయకత్వం.
  
  నాయకుడి ఆగమనం
  ఉత్తర భారత యాత్రను ముగించుకుని జూలై 24, 1917న శ్రీరామరాజు నేరుగా విశాఖ మన్యానికి నడిబొడ్డున ఉన్న కృష్ణదేవిపేటకు వచ్చాడు. అక్కడ ఆయనను చేరదీసిన చిటికెల భాస్కరనాయుడి కుటుంబానికి చెప్పిన వివరాల ప్రకారం, తపస్సుకు అనువైన స్థలం కోసం అన్వేషిస్తూ ఆ ప్రదేశానికి వచ్చాడాయన. తెల్లటి లుంగీ, పై కండువాతో, చేతిలో చిన్న సంచి, అందులో రెండు గ్రంథాలతో మాత్రమే రామరాజు ఆ ఊరు వచ్చాడు. అతడొక యతి అన్న భావంతో చిటికెల వారి కుటుంబం ఆదరించింది. భాస్కరనాయుడి తల్లి సోమాలమ్మ రామరాజు ఇంటికి ఉత్తరం రాయించి, మళ్లీ కుటుంబాన్ని కలిపింది. వీరి కోసం ఊరి చివర తాండవ నది ఒడ్డున శ్రీవిజయరామ నగరం అనే చిన్న వాడను స్థాపించారు గ్రామస్థులు. అక్కడే గాం గంటం దొర, మల్లుదొర, ఇతర గిరిజన నేతలు ఆయనను కలిసేవారు. వీరంతా మునసబులు, ముఠాదారులు. అంటే మన్యం గ్రామాల, గ్రామాల సమూహాల అధికారులు. మొత్తంగా అటవీ చట్టాల బాధితులు.
  
   ఉద్యమానికి శ్రీకారం
  ఆగస్టు 22, 1922న శ్రీరామరాజు చింతపల్లి పోలీసు స్టేషన్ మీద దాడి చేసి, ఆయుధాలు తీసుకుని వెళ్లాడు. నిజానికి ఆయన 1917లోనే మన్యానికి వచ్చాడు. మధ్యలో ఆ ఐదేళ్లు ఆయనేం చేశాడు? మొదట ప్రజలకు దగ్గరయ్యాడు. తనకు తెలిసిన మూలికా వైద్యం చేశాడు. మంచీచెడ్డా చెప్పాడు. పంచాయతీలు పెట్టి కోర్టులను బహిష్కరించేటట్టు చేశాడు. వేసవి వస్తే రాత్రీపగలూ లేకుండా జీలుగు కల్లు తాగి ఆ తోటలకే పరిమితమయ్యే గిరిజనాన్ని సంస్కరించాడు. దీనితో ప్రభుత్వం ‘నాన్ కో ఆపరేటర్’ ముద్ర వేసి అరెస్టు చేసి, నర్సీపట్నం జైలులో రెండో నెంబర్ సెల్‌లో నిర్బంధించింది. అడ్డతీగల దగ్గర పైడిపుట్టలోనే ఉండాలని ఆదేశించింది. ఇవన్నీ అధిగమించి గిరిజనాన్ని కూడగట్టి ఉద్యమించగలిగాడు.
  
  ఉద్యమ గమనం
  చింతపల్లి పోలీసు స్టేషన్ మీద దాడి చేసిన మరునాడే కృష్ణదేవిపేట మీద  శ్రీరామరాజు దళం దాడి చేసింది. ఆ వెంటనే రాజవొమ్మంగి పోలీసు స్టేషన్ మీద దాడి  చేసింది. 1922 నుంచి 24 వరకు జరిగిన ఈ ఉద్యమం భారతీయ గిరిజనోద్యమాలలో సుదీర్ఘమైనది. కానీ 1923కు ఉద్యమం కొంచెం బలహీనపడి, రకరకాల వదంతులు వ్యాపించాయి. రాజు దళం రంగూన్ పారిపోతోందన్నది అందులో ఒకటి. వెంటనే కొండదళం సభ్యుల తలలకు వెలలు ప్రకటించింది ప్రభుత్వం. అయితే హఠాత్తుగా రామరాజు ఏప్రిల్ 12, 1923న అన్నవరం కొండ మీద కనిపించి పోలీసులను నివ్వెరపరిచాడు. అప్పుడే చెరుకూరి నరసింహమూర్తి అనే ఆయనకు తన ఉద్దేశాలు వెల్లడించాడు.
  
  మరోవైపు దాదాపు రెండేళ్లుగా సాగుతున్న ఆందోళన, పోలీసులూ, సైనికుల కవాతులు మన్యాన్ని అతలాకుతలం చేశాయి. పంటలు లేవు. అంతా నిర్బంధం. ఈ పరిస్థితులలో కొందరు నాయకులను స్థానికులే పట్టి ఇచ్చేశారు. అయినా భారతీయులను ఎవరినీ చంపరాదంటూ ఉద్యమ కారులకు తను విధించిన షరతును సడలించడానికి రామరాజు అంగీకరించలేదు. 1924 మే మాసంలో రేవుల కంఠారం అనేచోట జరిగిన ఉద్యమకారుల సమావేశంలో ఈ విషయమే చర్చనీయాంశమైంది. ఆ షరతును పూర్తిగా ఉపసంహరించుకోవాలని ఉద్యమకారులు కోరినా రామరాజు అంగీకరించలేదు. ఉద్యమకారులు జరిపిన ఆఖరి సమావేశం అదే.
  
  1.    కృష్ణదేవిపేటలో తాండవ నది ఒడ్డున అల్లూరి అర్చించిన నీలకంఠేశ్వరుడు.
  2.    కృష్ణదేవిపేటలో అల్లూరిని దహనం చేసిన చోట నిర్మించిన స్మారక మందిరం.
  3.    అల్లూరి పట్టుపడిన మంపలో నిర్మించిన స్మారక స్థూపం.
  
   భీమవరం (పగో జిల్లా) సమీపంలోని కుముదవల్లి ఆయన స్వగ్రామం. అగ్గిరాజు పేరుతో ఆయన ఉద్యమంలో పని చేశాడు. ఆయనను చాలాకాలం ప్రభుత్వ గూఢచారి అనుకున్నారు. నిర్బంధం ఎక్కువైన తరువాత అతడు హఠాత్తుగా మాయమైపోవడమే దీనికి కారణం. తరువాత ఈ విషయం గురించి ఎన్‌జీ రంగా ఉమ్మడి మద్రాసు శాసనసభలో ప్రశ్న వేశారు. అప్పుడే అసలు విషయం తెలిసింది. ఆయనను పోలీసులు పట్టుకుని అండమాన్ జైలుకు తరలించారు. ఆయన అక్కడే విష జ్వరంతో చనిపోయాడు. అది అప్పటి దాకా గుప్తంగానే ఉండిపోయింది.
 అల్లూరి శ్రీరామరాజు కొద్దికాలం పాటు చదువు సాగించిన టైలర్ హైస్కూలు. పశ్చిమగోదావరి జిల్లా నరసాపురంలో వశిష్ట గోదావరి ఒడ్డునే ఈ పాఠశాల ఉంది. ఇప్పటికీ విద్యను అందిస్తున్నది.
  
  దామనపల్లి ఘటన
  దామనపల్లి ఘటనకు (సెప్టెంబర్ 24, 1922) విశాఖ మన్య పోరాటంలోనే కాదు, భారత స్వాతంత్య్రోద్య చరిత్రలోనే స్థానం ఉండాలి. దామనపల్లి ఒక ఘాట్ మార్గం. ఒక పక్క లోతుగెడ్డ వాగు. మరో పక్క కొండ. మధ్యలో సన్నటి దారి. ఇక్కడికి రామరాజు దళం వస్తున్నదని పోలీసులకు సమాచారం అందింది. అది నిజమే కూడా. దీనితో  స్కాట్ కవర్ట్, నెవైలి హైటర్ అనే ఇద్దరు సైనికాధికారుల నాయకత్వంలో పోలీసు బలగాలు అక్కడకు చేరాయి. కానీ రామరాజుకు మన్యమంతటా వేగులు ఉండేవారు. దామనపల్లి గ్రామ మునసబు తమ్ముడు కుందేరి బొర్రంనాయుడు పోలీసులు మోహరించి ఉన్న సంగతిని రామరాజు దళానికి చేరవేశాడు. రామరాజు వ్యూహం ప్రకారం తన దళంతో ఎండుపడాలు చేరువనే ఉన్న సరమండ ఘాటీ దిగువన మాటు వేశాడు. గంటం కొందరు సభ్యులతో దామనపల్లి ఘాటీ సమీపంలోనే కుంకుడుచెట్ల తోపులో కాపు వేశాడు. మల్లుదొర ఇంకొందరు కలసి దిబ్బలపాడు అనేచోట నక్కి ఉన్నారు.
  
  బ్రిటిష్ పటాలం నాలుగు అంచెలుగా కదులుతోంది. అప్పటికే భారతీయులే రక్షణ కవచంగా ఇంగ్లిష్ అధికారులు వ్యూహాలు పన్నుతున్నారు. మొదటి వరసలో యాభయ్ మందితో ఒక అడ్వాన్సు పార్టీ ఉంది. తరువాత నల్ల సోల్జర్ల దళం. ఆ వెనుక భద్రంగా కవర్ట్, హైటర్ నడుస్తున్నారు. వీరి వెనుక మరో పోలీసు దళం. మొత్తం మూడు వందల మంది. పది మైళ్ల కాలిబాట అది. ఒక బిందువు దగ్గరకు వచ్చే సరికి హఠాత్తుగా కాల్పులు మొదలయ్యాయి. ఎటూ పాలుపోలేదు పోలీసులకి. అటు పర్వతం, ఇటు వాగు. వెనుక నుంచీ, ముందు నుంచీ కాల్పులు. మొదటి రెండు రౌండ్లలో ఒకటి వచ్చి కవర్ట్ కణతలో దూసుకుపోయింది.
 రామరాజు అనుచరులు
  రామరాజు వెంట నడిచిన వారంతా గిరిజనులే. గాం గంటం దొర(బట్టిపనుకుల), అతడి తమ్ముడు మల్లు, కంకిపాటి ఎండు పడాలు(పదల), గోకిరి ఎర్రేసు(గసర్లపాలెం), బొంకుల మోదిగాడు(చింతలపూడి),  మొట్టడం బుడ్డయ్యదొర (కొయ్యూరు), సంకోజు ముక్కడు (సింగన పల్లి) వంటివారు సేనానులుగా వ్యవహరించారు. మొత్తం 276 మందిని విశాఖలో ఏర్పాటు చేసిన ప్రత్యేక ట్రిబ్యునల్‌లో విచారించారు. ఇందులో ఎర్రేసు గొప్పవిలుకాడు. అగ్గిరాజు అనే పేరిచర్ల సూర్యనారాయణరాజు కూడా రామరాజు వెంట నడిచినా ఆయన గిరిజనుడు కాదు.
  
  మరో తూటా హైటర్ భుజంలోకి దూసుకుపోయింది. ఇద్దరూ వాగులో పడిపోయారు. శవాలై తేలారు. వీరిని కాపాడాలని విశ్వ ప్రయత్నం చేసిన మరో ఇద్దరు భారతీయులు చనిపోయారు. నిజానికి ఆ ఘాట్ రోడ్డులో ఆ క్షణంలో రాజు దళం కాల్చడం మొదలు పెడితే ఏ ఒక్కరూ మిగిలేవారు కాదు. కానీ రాజు ఆ పని చేయలేదు. కవర్ట్, హైటర్ ఇద్దరూ మొదటి ప్రపంచ యుద్ధంలో ఐరెన్ క్రాస్ సంపాదించిన సైనికులు. ఈ ఇద్దరినీ కాల్చి చంపిన వాడు గోకిరి ఎర్రేసేనని చెబుతారు. కవర్ట్, హైటర్ సమాధులు నర్సీపట్నంలో ఇప్పటికీ ఉన్నాయి. వాటి మీద వివరాలు కూడా ఉన్నాయి. ఆగస్టు 26, 1922న ఏజెన్సీ కమిషనర్ స్టీవర్ట్ మద్రాసు ప్రెసిడెన్సీ ప్రధాన కార్యదర్శి గ్రాహమ్‌కు దామనపల్లి ఉదంతం మీద ప్రత్యేక నివేదికనే పంపాడు.
  
  కొందరు అసంతృప్తితో వె ళ్లిపోయారు. మే6, 1924 రాత్రికి రామరాజు ఒక్కడే కొత్త రేవళ్ల గ్రామం మీదుగా మంప అనే కుగ్రామం చేరుకున్నాడు. అక్కడే జొన్న చేలో మంచె మీద పడుకున్నాడు. వేకువనే స్నానం కోసం అక్కడే ఉన్న చిన్న కుంటలో స్నానం చేస్తుండగా పట్టుబడ్డాడు. ఆ నీటి కుంటకు కొంత దూరంలోనే దట్టమైన చింతలతోపు ఉంది. అక్కడే ఈస్ట్‌కోస్ట్ దళానికి చెందిన జమేదార్ కంచుమేనన్, ఇంటిలిజెన్స్ పెట్రోలింగ్ సబిన్స్‌పెక్టర్ ఆళ్వారునాయుడు వచ్చి బంధించారు. ఎలాంటి ప్రతిఘటన ఎదురుకాలేదు.
  
  రూధర్‌ఫర్డ్ ఆదేశం మేరకు, కృష్ణదేవిపేటకు తీసుకువెళ్లాలని నిర్ణయించారు. ఒక నులక మంచం తెప్పించి దానికి రామరాజును బంధించి కొయ్యూరు మీదుగా కృష్ణదేవిపేటకు తీసుకుపోతుండగా మధ్యలో అస్సాం రైఫిల్స్ అధిపతి గూడాల్ ఆపి విచారణ పేరుతో తీసుకుపోయి కాల్చి చంపాడు. తరువాత శవాన్ని కృష్ణదేవిపేటకు తీసుకువెళ్లి తాండవ ఒడ్డున దహనం చేశారు. రామరాజు మరణించిన తరువాత కూడా కొద్దికాలం ఉద్యమం సాగింది. ఒక్కొక్కరుగా దొరికిపోయారు. జూన్ 7, 1924న పెద్దవలస సమీపంలో ఎద్దుమామిడి-శింగధారల దగ్గర ఆరేడుగురు సహచరులతో కనిపించిన గాం గంటం దొరను కాల్చి చంపారు. దీనితో ఉద్యమానికి తెర పడినట్టయింది.
  - డా॥గోపరాజు నారాయణరావు


 2012లో అమెరికా 682 బిలియన్ డాలర్లు సైనిక వ్యయం చేసింది. ఇది ఆ సంవత్సరంలో చైనా, రష్యా, బ్రిటన్, జపాన్, ఫ్రాన్స్, సౌదీ అరేబియా, ఇండియా, జర్మనీ, ఇటలీ, బ్రెజిల్ దేశాల మొత్తం సైనిక వ్యయం కంటె కూడా ఎక్కువ.
  
  
  ‘శాశ్వతమైన శాంతి మీద నాకు నమ్మకం లేదు’ అంటాడు బెనిటో ముస్సోలినీ. భూమండలాన్ని రణభూమిగా మార్చిన రెండు ప్రపంచ యుద్ధాలలోనూ పాల్గొన్న ముస్సోలినీ ప్రపంచం మీదకు సంధించిన సిద్ధాంతం ఫాసిజం. ఫాసిజానికి ఆద్యుడైన ముస్సోలినీ నోట మరో మాటను ఆశించనక్కరలేదు. కానీ అతడు మరణించిన కొన్ని దశాబ్దాల తరువాత కూడా ఆయన ప్రవచనాలు ప్రపంచంలో చలామణి అవుతున్నాయి. శాంతి అంటే పిచ్చివాడి కల అన్న భావననే ఇప్పుడు అగ్రరాజ్యాలు ప్రగాఢంగా నమ్ముతున్నాయని చెప్పడానికి ఎన్నో ఆధారాలు ఉన్నాయి.  ఏవేవో కారణాలతో అగ్రరాజ్యాలు, అభివృద్ధి చెందిన దేశాలు సైనిక వ్యయాన్ని అంచనాలకు అందనంతగా పెంచుతున్నాయి. సైనిక వ్యయం ప్రస్తుతం పెట్టుబడిదారీ వ్యవస్థలో అంతర్భాగమైపోయింది.
 
  సరిగ్గా నూరేళ్ల క్రితం జరిగిన మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం ఉద్దేశం - సమస్త యుద్ధాలను నిరోధించడమే. కానీ రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం, ఆ తరువాత మరెన్నో యుద్ధాలకు మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం బీజాలు వేసింది. దేశాలు ఏదో ఒక పేరుతో సైనిక వ్యయాన్ని పెంచుతూనే ఉన్నాయి. మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం తరువాత నానా జాతి సమితి, రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం తరువాత ఐక్య రాజ్య సమితి ఆవిర్భవించాయి. అయినా యుద్ధాలు లేని ప్రపంచం ఒక ఊహగానే మిగిలి ఉంది. శాశ్వతమైన శాంతిని ఎవరూ విశ్వసించడంలేదన్నమాటే.
 
  అగ్రరాజ్యమైన అమెరికా, అభివృద్ధికి నమూనాగా చెప్పుకుంటున్న చైనా సైనిక వ్యయాన్ని విచ్చలవిడిగా పెంచుతున్నాయి. జపాన్‌తో సంబంధాలు, ఆసియా పరిస్థితులను బట్టి చైనా తన సైనిక సంపత్తిని పెంచుకుంటోందని ఒక వాదన ఉంది. కానీ చాలా ప్రపంచ దేశాలు కూడా ఏదో కారణంతో సైనిక వ్యయాన్ని ఇతోధికంగా పెంచుతున్నాయి. స్థూల జాతీయోత్పత్తి ఆధారంగా చైనా రెండంకెల శాతంతో సైనిక వ్యయాన్ని పెంచుతోంది.  అమెరికా అయితే నలభై శాతం వరకు రక్షణ కేటాయింపులు పెంచుకుంటోంది. ప్రచ్ఛన్న యుద్ధం ముగిసిన తరువాత జరిగిన సైనిక వ్యయంలో 2011 సంవత్సరానికి ప్రత్యేకత ఉంది. రెండో ప్రపంచ యుద్ధం ముగిసిన తరువాత అత్యధిక సైనిక వ్యయం ఆ సంవత్సరంలోనే జరిగింది. అసలు ప్రపంచ దేశాల మధ్య ఆర్థిక పోటీ అంటే అది ఏటా ట్రిలియన్ డాలర్ల మేర సైనిక వ్యయంగా ఎందుకు మారిపోవాలో సమాధానం సాధించవలసి ఉంది.
 
 అమెరికా బడ్జెట్‌లో రక్షణ కేటాయింపులలో కోత విధించడానికీ, దళాల కుదింపునకూ కాంగ్రెస్ ఇప్పటికే అనుమతి ఇచ్చింది. అయినా  2012లో అమెరికా 682 బిలియన్ డాలర్లు సైనిక వ్యయం చేసిం ది. ఇది ఆ సంవత్సరంలో  చైనా, రష్యా, బ్రిట న్, జపాన్, ఫ్రాన్స్, సౌదీ అరేబియా, ఇండి యా, జర్మనీ, ఇటలీ, బ్రెజిల్ దేశాల మొత్తం సైనిక వ్యయం కంటె కూడా ఎక్కువ. ఈ అన్ని దేశాల సైనిక వ్యయం 652 బిలియన్ డాలర్లు.
 
  చైనా చేసిన సైనిక వ్యయం గురించి ఆ దేశం రహస్యంగా ఉంచడం లేదు. ఈ సంవత్సరం తమ రక్షణ బడ్జెట్ 12.2 శాతం పెరిగిందని చైనా ప్రకటించింది. హైటెక్ ఆయుధాల కోసం; తీర, గగన రక్షణల విస్తరణలో భాగంగా ఈ పెంపు అవసరమైందని ఆ దేశం వివరణ ఇచ్చింది. అమెరికా తరువాత రెండంకెల స్థాయిలో బడ్జెట్ కేటాయింపులు పెంచుకున్న దేశం చైనా కావడం విశేషం. దీని మీద జపాన్ తీవ్ర ఆందోళన వ్యక్తం చేస్తోంది.
 
  సైనికీకరణ ఇప్పుడు పెట్టుబడిదారీ విధానంలో అంతర్భాగంగా చూడవచ్చునని నిపుణుల అభిప్రాయం. సరిహ ద్దులతో సంబంధం లేకుండా పెట్టుబడిదారీ విధానం ప్రపంచ దేశాలతో ముడిపడి ఉంది. ఇరవయ్యో శతాబ్దంలో కని పించే సామ్రాజ్యవాదానికి భిన్నంగా కనిపించినా, అదే అడుగుజాడలలో ఉండే ఆర్థిక గుత్తాధిపత్యం సాధించడానికి సైన్యం పెంపు ఆయుధంలా పనిచేస్తున్నదంటే వాస్తవదూరం కాదు.
  
 కల్హణ